ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

نقد و طبقه بندی آرای منتقدان شعر و اندیشۀ شاملو

صفحه (81 - 103)
سهیلا غلامی‌نژاد ، محمدرضا روزبه (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1400

چکیده

زمینه و هدف: آثار و اندیشه های شاملو، بعنوان شاعری نوپرداز و صاحب سبک و قالب در ادب فارسی معاصر، گسترۀ نسبتاً وسیعی را به خود اختصاص داده است و آشنایی با نقدهای صورت گرفته بر شعر و اندیشۀ ایشان، به علاقه مندان و اهالی نقد و پژوهش کمک میکند با بینش فراختر و نگرش اصولیتری در عرصۀ نقد گام بردارند. در این جستار مقالات دو دهۀ اخیر با موضوع نقد و تحلیل شعر و اندیشۀ شاملو که در مجلات علمی- پژوهشی بچاپ رسیده اند و نیز کتب شاخصی که به نقد و تحلیل شعر و اندیشۀ شاملو پرداخته اند، بررسی و طبقه بندی شده است. این طبقه بندی معلوم میکند که شعر شاملو از چه منظرهایی قابلیت پژوهش دارد و از چه نظرهایی مجهول مانده و مورد غفلت واقع شده است. جستار حاضر سعی کرده به این پرسش ، پاسخ دهد که بیشترین رویکرد منتقدان دو دهۀ اخیر به کدامیک از انواع نقد بوده است و علت فراوانی یا کمی انواع نقد صورت گرفته بر شعر و اندیشۀ شاملو چیست؟

روش مطالعه: برای این منظور تعداد شصت وچهار مقالۀ علمی و پژوهشی چاپ شده در مجلات معتبر در دهه های هشتاد و نود و تعداد سی وهفت کتاب شاخص در حوزۀ نقد اشعار شاملو با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای بررسی شده است.

یافته ها: در حوزۀ مقالات، میزان نقدهای دهۀ نود دوبرابر نقدهای صورت گرفته در دهۀ هشتاد است. از تعداد بیست ویک مقالۀ دهۀ هشتاد، هشت مقاله نقد بلاغی، چهار مقاله نقد واساختی و بقیۀ مقالات نقدهای اسطوره گرا، روانکاوانه و فمنیستی بوده است. در دهۀ نود، چهل وسه مقالۀ علمی پژوهشی به نقد شعر و اندیشۀ شاملو پرداخته اند که بیشترین میزان را بترتیب نقد تطبیقی، بلاغی، ساختگرا و خواننده محور بخود اختصاص داده است. در حوزۀ کتابهای انتقادی نیز بیشترین رویکردهای نقد که مورداستقبال صاحبنظران و محققان این حوزه قرار گرفته است عبارتند از: نقد تلفیقی (بسامد 27%)، نقد جامعه شناسی (بسامد 32-24%)، نقد ساختگرا (بسامد 92-18%)، نقد زیبایی شناسی (بسامد 22-16%).

نتیجه گیری: بسامد نقد تطبیقی، بلاغی، ساختارگرا و واساختی در نقدهای دو دهۀ اخیر نشان میدهد که منتقدان مطابق جدیدترین رویکردهای نقد در جهان و بر اساس نگاه تازۀ دنیای نقد پیش میروند. از طرفی جنبه های مدرن در شعر شاملو زیاد است و رتوریک شعر او غربی و نو است و با نظریه های ادبی نوین انطباق بیشتری دارد و سبب گرایش تصاعدی منتقدان به شعر ایشان شده است.

کلمات کلیدی
نقد ادبی , شاملو , طبقه بندی نقد , منتقد , شعر , اندیشه

• ادبیات معاصر ایران (نثر)، روزبه، محمدرضا (1387)، چاپ سوم، تهران: روزگار.
• با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران)، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1394)، چاپ پنجم، تهران: سخن.
• بررسی و تحلیل نقدهای مربوط به شاملو، بالال، فرزاد، غلامحسین زاده، غلامحسین، و طاهری، قدرت الله (1393)، زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد سنندج، (18) 6، صص 1- 28.
• بسوی تعریفی تازه از ادبیات تطبیقی و نقد تطبیقی، نجومیان، امیرعلی (1391)، پژوهشهای ادبی، (38) 9، صص 131- 148.
• پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، ایگلتون، تری (1393)، چاپ هشتم، تهران: نشر مرکز.
• تاریخ تلخ به روایت احمد شاملو، قراگوزلو، محمد (1397)، تهران: نگاه.
• چنین گفت بامداد خسته، قراگوزلو، محمد (1382)، تهران: آزادمهر.
• دانشنامۀ نقد ادبی، مقدادی، بهرام (1393)، تهران: چشمه.
• درآمدی بر آسیب شناسی شعر معاصر در حوزۀ معنایی زبان (با نگاهی نقدی- تطبیقی به شعر معاصر ایران و عراق)، کیانی، رضا، سلیمی، علی و جبری، سوسن (1396)، فنون ادبی، (1) 9، صص 19- 38.
• زبان فارسی و ادبیات معاصر، وثوقی، ناصر (1393)، گردآوری کامیار عابدی، تهران: بازتاب نگار.
• سندباد در سفر مرگ، مجموعه گفتگوهای احمد شاملو، شاملو، احمد (1393) زیر نظر آیدا شاملو، تهران: چشمه.
• شعر زمان ما، حقوقی، محمد (1392)، ج1، چاپ سیزدهم، تهران: نگاه.
• مقدمه ای بر شعر فارسی در سدۀ بیستم میلادی، عابدی، کامیار (1393)، تهران: جهان کتاب.
• نازلی سخن نگفت، قراگوزلو، محمد (1384)، تهران: نگاه.
• نظریه های نقد ادبی معاصر، تایسن، لُیس (1394)، جلد هشتم از مجموعۀ نقد و نظریۀ ادبی، چاپ سوم، تهران: نگاه امروز.
• نقد ادبی مدرن و نظریه، حبیب، م. ا. ر. (1396)، ترجمۀ سهراب طاووسی، تهران: نگاه معاصر.
• نقد ادبی، شمیسا، سیروس (1386)، تهران: میترا.
• Bassnett, susan. (2006). reflections on comparative literature in the twenty- first century, comparative cultural studies3, 3- 4.
• Said Edward w. (1994). culture and imperialism. New York: vintge books, p. 49.